Từ khóa: y học cổ truyền, di sản văn hóa, chăm sóc sức khỏe, phát triển bền vững, kết hợp y học hiện đại.

Abstract:

Vietnamese traditional medicine (TM) is a rich treasure of traditional medical knowledge, not only valuable in disease treatment and prevention but also part of the national cultural heritage. In the context of modernization and international integration, TM is facing many challenges in preserving, developing and effectively integrating into the national health system. This article aims to analyze the dual role of TM – both a cultural asset and an important medical resource – and propose solutions to preserve and develop TM in a sustainable manner, meeting the increasingly diverse health care needs of the people.

Keywords: traditional medicine, cultural heritage, health care, sustainable development, integration of modern medicine.

Ảnh minh họa

1. Đặt vấn đề

Y học cổ truyền Việt Nam có nguồn gốc từ hàng nghìn năm trước, được hình thành và phát triển qua quá trình tích lũy kinh nghiệm của cha ông ta trong việc chữa trị bệnh tật. Các phương pháp điều trị như châm cứu, xoa bóp, thuốc nam… đã được ứng dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả cao. Những tinh hoa này đã trở thành di sản văn hóa vô giá của dân tộc, không chỉ có giá trị về mặt y tế mà còn thể hiện sự thông tuệ, sáng tạo và gắn kết với thiên nhiên của người Việt.

Y học cổ truyền Việt Nam là một bộ phận quan trọng trong di sản văn hóa và tri thức dân tộc. Theo dòng lịch sử, YHCT đã góp phần quan trọng trong việc phòng và chữa bệnh cho nhân dân, đặc biệt tại các vùng nông thôn, miền núi, nơi điều kiện tiếp cận y học hiện đại còn hạn chế [1].

Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa, YHCT đang đứng trước nhiều thách thức: mai một tri thức cổ, nguy cơ mất bản sắc, sự thiếu hụt lực lượng kế thừa, và hạn chế trong ứng dụng lâm sàng. Do đó, việc nghiên cứu, đánh giá lại vai trò của YHCT và đề xuất các định hướng phát triển bền vững là vấn đề cấp thiết, cả từ góc độ y tế và văn hóa – xã hội.

2. Y học cổ truyền – Di sản văn hóa sống và biểu tượng của trí tuệ dân tộc

Y học cổ truyền Việt Nam bao gồm các hệ thống tri thức về chẩn đoán, điều trị và chăm sóc sức khỏe, được tích lũy từ kinh nghiệm dân gian và thực hành lâm sàng qua nhiều thế hệ. Các phương pháp như dùng dược liệu (thảo dược), châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt, dưỡng sinh… phản ánh sự kết hợp giữa tư duy y học, triết lý phương Đông và sự thích nghi với môi trường sống bản địa [2].

Ngoài giá trị y học, YHCT còn mang yếu tố văn hóa rõ rệt. Những bài thuốc cổ, những phương pháp trị bệnh dân gian… đều gắn liền với phong tục, tập quán, tín ngưỡng và lối sống của cộng đồng người Việt. Việc bảo tồn YHCT, do đó, không chỉ đơn thuần là bảo vệ một chuyên ngành y học mà còn là gìn giữ một phần bản sắc văn hóa dân tộc [3].

3. Vai trò của Y học cổ truyền trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Trong nhiều thập kỷ, YHCT đã chứng minh vai trò thực tiễn trong việc điều trị các bệnh mãn tính, phục hồi chức năng, phòng ngừa bệnh và nâng cao thể trạng. Đặc biệt, trong giai đoạn dịch bệnh (như COVID-19), nhiều bài thuốc YHCT đã được ứng dụng hỗ trợ điều trị triệu chứng, phục hồi sau nhiễm và tăng cường miễn dịch [4].

Hơn nữa, YHCT còn phù hợp với mô hình chăm sóc sức khỏe ban đầu, chi phí thấp, ít tác dụng phụ, phù hợp với điều kiện kinh tế của nhiều vùng dân cư, nhất là vùng sâu, vùng xa. Sự kết hợp giữa y học hiện đại và YHCT – nếu được triển khai hiệu quả – sẽ góp phần xây dựng một nền y tế toàn diện, nhân văn và bền vững.

4. Những thách thức trong bảo tồn và phát triển y học cổ truyền

Dù tiềm năng lớn, nhưng YHCT đang đối mặt với nhiều rào cản:

• Mai một tri thức truyền thống do chưa được hệ thống hóa và lưu trữ khoa học.
• Nguồn nhân lực hạn chế, đặc biệt là lớp kế cận có trình độ và tâm huyết với ngành.
• Thiếu hụt dược liệu và tài nguyên thiên nhiên do khai thác thiếu kiểm soát.
• Sự thiếu tin tưởng của một bộ phận người dân và cán bộ y tế hiện đại, do thiếu bằng chứng khoa học hoặc thông tin truyền thông lệch lạc.
• Thách thức trong hội nhập: sản phẩm và dịch vụ YHCT còn gặp khó khăn trong việc chuẩn hóa, đăng ký lưu hành và tiếp cận thị trường quốc tế.

Các cây dược liệu được trưng bày tại Học viện Y-Dược học cổ truyền Việt Nam

5. Định hướng giải pháp phát triển bền vững y học cổ truyền

Để bảo tồn và phát huy giá trị YHCT một cách bền vững, cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp sau:

• Thể chế – chính sách: Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp lý và cơ chế chính sách về YHCT; đưa nội dung YHCT vào chiến lược phát triển y tế quốc gia.
• Giáo dục – đào tạo: Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao; khuyến khích lớp trẻ học tập và kế thừa tinh hoa YHCT truyền thống.
• Nghiên cứu – ứng dụng: Đẩy mạnh nghiên cứu lâm sàng, chứng minh hiệu quả của các bài thuốc và phương pháp điều trị YHCT bằng công cụ khoa học hiện đại.
• Phát triển dược liệu: Bảo tồn nguồn gen cây thuốc, phát triển vùng trồng dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào chế biến và sản xuất thuốc cổ truyền chất lượng cao.
• Truyền thông – nâng cao nhận thức: Tăng cường truyền thông chính thống, xây dựng hình ảnh YHCT chuẩn mực, hiện đại, dễ tiếp cận và gần gũi với cộng đồng.

6. Kết luận

Y học cổ truyền Việt Nam là một di sản quý báu, đồng thời là một phần trong chiến lược chăm sóc sức khỏe toàn dân. Trong bối cảnh mới, việc bảo tồn và phát triển YHCT không chỉ góp phần nâng cao chất lượng điều trị mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa, phát huy tinh thần dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để làm được điều này, cần có sự vào cuộc đồng bộ của toàn xã hội – từ nhà nước, nhà khoa học, nhà giáo dục đến cộng đồng người dân – để YHCT thực sự trở thành “cây cầu” nối truyền thống với hiện đại trong lĩnh vực y tế.

Tài liệu tham khảo:

1. Bộ Y tế (2020). Chiến lược phát triển y học cổ truyền đến năm 2030. Hà Nội.
2. Nguyễn Tài Thu (2015). Châm cứu học. NXB Y học.
3. Viện Y dược học dân tộc TP.HCM (2022). Báo cáo thường niên về YHCT.
4. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) (2013). Traditional Medicine Strategy 2014–2023.

Chúc Vinh (t/h)